21 มีนาคม วันป่าไม้โลก (World Forestry Day) ถูกกำหนดจากที่ประชุมสมัชชาสหประชาชาติสมัยสามัญ เมื่อปี 2555 โดยมุ่งหวังให้ทั่วโลกได้ตระหนักถึงความสำคัญของป่าไม้ทุกประเภทรวมถึงต้นไม้ที่อยู่นอกพื้นที่ป่า
 
ป่าไม้ของแต่ละพื้นที่ทั่วโลกมีความแตกต่างกันสูง จึงทำให้มีการอนุรักษ์ที่แตกต่างกันไป ปัจจุบันพื้นที่ป่าไม้ทั่วโลกยังคงเหลืออยู่ประมาณเพียงร้อยละ 31 ของพื้นที่โลกทั้งหมดที่เป็นพื้นดิน (2022) และมีแนวโน้มว่าจะลดลงเรื่อย ๆ จากการถูกคุกคามของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นการบุกรุกตัดไม้ทำลายป่า การขยายตัวของเมือง และกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ไม่ยั่งยืน ทำให้พื้นที่ป่าหลายแห่งกลายเป็นพื้นที่เสื่อมโทรม ซึ่งหลายประเทศได้มีการดำเนินมาตรการเพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูป่าไม้อย่างจริงจังผ่านนโยบายและโครงการความร่วมมือ อาทิ โครงการ REDD+ (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation) กฎหมายว่าด้วยการไม่ตัดไม้ทำลายป่าของสหภาพยุโรป (EU Deforestation Regulation – EUDR)
 
อย่างไรก็ตาม การอนุรักษ์ป่าไม้ไม่สามารถพึ่งพากฎหมายและนโยบายจากภาครัฐหรือองค์กรระหว่างประเทศเพียงอย่างเดียวได้ แต่ต้องอาศัยความร่วมมือจากประชาชนในท้องถิ่นที่อยู่ใกล้ชิดกับป่า แนวคิด "การดูแลป่าโดยชุมชน" (Community-Based Forest Management - CBFM) จึงเกิดขึ้นเพื่อให้ชุมชนมีบทบาทสำคัญในการรักษา ฟื้นฟู และใช้ประโยชน์จากป่าไม้อย่างสมดุลและยั่งยืน เน้นให้คนในชุมชนเป็นเจ้าของและผู้ดูแลป่า ภายใต้หลักการที่ว่า “ป่าคือชีวิต” และเป็นแหล่งทรัพยากรที่ชุมชนสามารถพึ่งพาได้ หากมีการดูแลอย่างถูกต้อง ป่าจะสามารถให้ประโยชน์แก่คนรุ่นปัจจุบันและรุ่นต่อไปโดยไม่ถูกทำลาย
 
จากการศึกษาของสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย พบว่าการจัดการป่าโคกหีบโดยชุมชนในพื้นที่ตำบลโคกกลาง อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นตัวอย่างที่ดีของการฟื้นฟูป่าให้กลับมาสมบูรณ์อีกครั้ง โดยชุมชนสามารถพึ่งพาและใช้ประโยชน์จากป่าได้หลายด้าน เช่น เป็นแหล่งอาหารจากพืชผักและสัตว์ป่า เป็นแหล่งพืชสมุนไพรสำหรับรักษาโรค เป็นสถานที่เรียนรู้ของเยาวชน และเป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมทางวัฒนธรรมของท้องถิ่น การบริหารจัดการป่าโดยชุมชนช่วยสร้างสมดุลทางธรรมชาติ ลดการบุกรุกทำลายป่า และส่งเสริมการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน นอกจากนี้ ยังช่วยรักษาความหลากหลายทางชีวภาพ และเป็นแหล่งอนุรักษ์พันธุ์สัตว์และพืชท้องถิ่นที่สำคัญ ซึ่งมีผลต่อระบบนิเวศโดยรวมของประเทศ
 
การจัดตั้งวันป่าไม้โลก จึงเป็นการเน้นย้ำถึงความสำคัญของการอนุรักษ์ป่าไม้และการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติ ผ่านกลไกการร่วมมือกันในระดับนานาชาติ รวมถึงการสนับสนุนให้ทุกภาคส่วนร่วมกันดูแลทรัพยากรธรรมชาติ ในวันนี้ เราจึงควรตระหนักถึงบทบาทของป่าไม้และการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อให้เราและคนรุ่นใหม่มีมรดกทรัพยากรธรรมชาติที่ยังคงอยู่เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้และพึ่งพาในอนาคต

---

เรียบเรียงโดย รัตนพร เจริญชาติ นักวิจัย สถาบันสิ่งแวดล้อมไทย

---

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล
The World Bank Group, Food and Agriculture Organization และข้อมูลจากการสำรวจภายใต้โครงการอนุรักษ์และพัฒนาความร่วมมือจัดการป่าชุมชนและเยาวชนในพื้นที่อย่างยั่งยืน กรณีศึกษาป่าของชุมชนบ้านกวางงอยพัฒนา