ก่อตั้งขึ้น เมื่อวันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 อันเป็นวันที่ ดร.ธีระ พันธุมวนิช หนึ่งในผู้ก่อตั้งสถาบันสิ่งแวดล้อมไทยและประธานคนแรกของสถาบัน ถึงแก่อนิจกรรม ตลอดระยะเวลากว่า 20 ปีที่ผ่านมาของการทำงานด้านสิ่งแวดล้อมจวบจนกระทั่งวาระสุดท้ายของชีวิต ดร. ธีระได้ทุ่มเทแรงกายแรงใจทำงานอย่างมุ่งมั่นด้วยเจตนารมณ์อันแน่วแน่ ในการที่จะปกปักรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของประเทศที่นับวันจะเสื่อมถอยลงอย่างต่อเนื่อง ให้กลับฟื้นคืนสภาพ
ด้วยการผลักดันให้เกิดนโยบายที่ให้ผลในทางปฏิบัติและเป็นรูปธรรม กองทุนนี้จึงจัดตั้งขึ้นเพื่อสืบทอดเจตนารมณ์ของ ดร. ธีระในการส่งเสริมและสนับสนุนงานศึกษาวิจัยด้านสิ่งแวดล้อมหรือกิจกรรมใดๆ ที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม ซึ่ง ดร. ธีระได้ผลักดันอย่างแข็งขันมาตลอดชีวิตการทำงาน
ดร.ธีระ พันธุมวนิช เกิดที่กรุงเทพมหานคร เมื่อวันที่ 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2491 เป็นบุตรคนสุดท้อง ของนายเธียรและนางอมรา พันธุมวนิช สมรสกับนางสาวสุภาวดี อัศวาณิชย์ มีบุตร 2 คน ดร.ธีระ สำเร็จการศึกษาปริญญาตรีสาขาวิศวกรรมศาสตร์จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ในปี พ.ศ. 2512 ปริญญาโทสาขาวิศวกรรมอุตสาหการจาก Oklahoma State University ประเทศสหรัฐอเมริกา ในปี พ.ศ. 2514 และปริญญาเอกวิศวกรรมศาสตร์สาขา Natural Resources and Environmental Policy Analysis จาก Texas A&M University ประเทศสหรัฐอเมริกา ในปี พ.ศ. 2517
เริ่มทำงานเมื่อปี พ.ศ. 2517 ในตำแหน่งหัวหน้ากองวางแผนเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ต่อมาในปี พ.ศ. 2518-2519 ดำรงตำแหน่งหัวหน้ากองประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม สำนักงานคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ
ระหว่างปี พ.ศ. 2519-2526 ดร. ธีระเป็นคนไทยคนแรกและคนเดียวที่ทำงานอยู่ในระดับที่ปรึกษาภูมิภาคเอเซียและแปซิฟิค องค์การสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ (UNEP/Asia " Pacific) พ.ศ. 2526-2528 รับตำแหน่งผู้เชี่ยวชาญฝ่ายอุตสาหกรรมและสิ่งแวดล้อมองค์การสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ ณ กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส
ดร.ธีระ เดินทางกลับมารับตำแหน่งรองผู้อำนวยการและผู้อำนวยการฝ่ายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) ตามลำดับ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2528-2536
พ.ศ. 2536 ได้ร่วมก่อตั้งสถาบันสิ่งแวดล้อมไทยและดำรงตำแหน่งประธานสถาบันสิ่งแวดล้อมไทยคนแรก ดร.ธีระได้ผลักดันกิจกรรมด้านสิ่งแวดล้อมที่เป็นคุณประโยชน์ต่อ ประเทศชาติมากมายด้วยกันหลายประการ
ดร.ธีระ พันธุมวนิช ถึงแก่อนิจกรรมด้วยโรคมะเร็งเมื่อวันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 รวมอายุได้ 49 ปี
ดร.ธีระ พันธุมวนิช ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทวิติยาภรณ์ช้างเผือก (ทช.) ประจำปี พ.ศ. 2537 และได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นปถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.) ประจำปี พ.ศ. 2539
